Inleiding

Het is belangrijk om te beseffen dat mensen niet bestaan uit onderdelen, zoals een auto, in elkaar zijn gezet. Levende wezens zijn een geheel en bewegen ook als zodanig. Anders dan machines of bouwwerken zijn we prima instaat als dier om op ons kop te staan, te staan op onze voeten of te hangen aan de armen zonder dat we van vorm veranderen. We krijgen wel het idee dat we uit losse onderdelen bestaan als we kijken naar de klassieke anatomie of de uitwerking daarvan in de moderne geneeskunde. Waar met veel moeite en snij werk op de snijzaal onder andere spieren prachtig worden geprepareerd. Het feit dat een zeer kundige specialist met een scherp mes hier veel moeite voor moet doen geeft aan dat het zeker niet los zat. We doen er dan ook goed aan om de functie van deze ‘onderdelen’ niet los van elkaar te zien. Een zeer interessant web van connective tissue verbindt alles aan elkaar. Dit web wordt ook wel de fascia genoemd. Het hele idee van menselijk bewegen veranderd wanneer je dit niet letterlijk weggooit bij kadaver onderzoek.

Definitie van de fascia volgens the Fascia Nomenclature Committee (2014:  

“Het fasciale systeem omvat vetweefsel, adventitia, neurovasculaire schedes, aponeurosen, diepe en oppervlakkige fasciae, dermis, epineurium, gewrichtskapsels, ligamenten, membranen, hersenvliezen, myofasciale expansies, periosteum, retinacula, septa, pezen (inclusief endotendon/peritendon/epitendon/paratendon), viscerale fasciae en alle intramusculaire en intermusculaire bindweefsels, inclusief endomysium, perimysium, epimysium”. Aangezien bindweefsel onder de betekenis van fascia valt, heeft de Foundation of Osteopathic Research and Clinical Endorsement (FORCE), opgericht in 2013, bloed en lymfe of gespecialiseerd bindweefsel toegevoegd aan de fasciale definitie.

Tensegrity

We kunnen de structuur van ons lichaam goed begrijpen in het licht van tensegrity. Een samentrekking van tension en integrity. Waar de structuur behouden blijft door een balans in spanningskrachten en harde structuren. Onze botten zijn niet het stevig frame waar de spieren aanhangen. Het lichaam is een web van samenwerkende krachten waar botten in zweven.

In werkende krachten zoals bij hardlopen worden door de tensegrity gelijk verdeeld over het hele systeem

Myofasciale ketens bundelen de aandacht voor de beweging en overdracht van kracht in het hele systeem.

Stel je eens voor dat je in een heel goed passend rubberen pak zit. Dit pak zit prima je alle kanten goed op bewegen. Nu stel je voor dat je het pak op je linker bovenbeen veel korter maakt. Kan je je voorstellen hoe dat verschil in bewegingsvrijheid geeft in alle richtingen over je hele pak/lichaam.

Aan de andere kant zijn er veel lijnen in de fascia te vinden die functioneel met elkaar samenwerken. Zo kan je in plaats van denken in de beperkingen juist denken in faciliteren van beweging.

De fascia is niet zichtbaar als structuur in een mri of xray. Dit maakt dat het wordt niet snel meegenomen in een ziekenhuis diagnose. Maar fascia heeft is meer geïnnerveerd dan bijvoorbeeld spierweefsel. Er zit dus veel gevoel in. De fascia heeft ook cellen die kunnen samentrekken. Dit ‘aanspannen’ gebeurt op een hele andere manier dan een spier doet via zijn contractiele eiwitten. Daarnaast is de aansturing ervan ook niet via een zenuwprikkel maar via chemoreceptoren op de cel. Stress en de daarbij vrijkomende signaalstoffen (cortisol en ook histamine) doet de fascia cellen aanspannen, terwijl ontspanning en de daarbij horende signaal stoffen (oxytocine) doet de fascia juist ontspannen.

Fasciale structurele balans

Naast het trainen van de structuren van het lichaam kan ontspannen of releasen van de fascia zinvol zijn. Het gebruik van fasciale release-technieken om het bewegingspatroon te verbeteren en houdings asymmetrieën te corrigeren is mogelijk.

Je kunt fascia zien als een soort elastisch web dat het lichaam structuur geeft en beweging mogelijk maakt. Gezonde fascia is soepel en sterk, maar door stress, verkeerde houding, blessures of inactiviteit kan het verkleven of verstijven, wat kan leiden tot pijn, stijfheid en bewegingsbeperkingen.

In dit hoofdstuk leren we de kernconcepten van het releases van de fascia met eenvoudige uitleg, relevante toepassingen en praktijkgerichte adviezen.

Het belang van fascia voor houding en beweging

Zoals al gezegd fascia is niet alleen een passief omhulsel, het speelt een actieve rol in de krachten overdracht, bewegingsvrijheid en houding van ons lichaam. Wanneer de fascia beperkt is, kan dit de functie van een spier verminderen, waardoor de rest van het lichaam dit moet compenseren. Dit kan leiden tot overbelasting van andere structuren en het ontstaan van chronische pijnklachten.

Anatomy Trains: Het concept van myofasciale lijnen

Een van de autoriteiten op het gebied van de fascia is Thomas Myers met zijn kernconcept van “Anatomical Trains” of myofasciale lijnen. Dit zijn ketens van spieren en fascia die door het hele lichaam lopen en samenwerken om beweging en stabiliteit te bieden.

Hij beschrijft verschillende myofasciale lijnen, zoals de oppervlakkige achterlijn, de oppervlakkige voorlijn en de laterale lijn. Elke lijn speelt een specifieke rol in menselijke bewegingspatronen zoals lopen en rennen. Wanneer een van deze lijnen beperkt is, kan dit een domino-effect hebben op het hele lichaam.

Voorbeeld: de oppervlakkige achterlijn (Posterior Superficial Line)

De oppervlakkige achterlijn loopt vanaf de voetzolen, via de achterkant van het lichaam, helemaal omhoog naar het hoofd. Deze lijn is verantwoordelijk voor het in balans houden van de rug en het bieden van stabiliteit tijdens staan en lopen. Verklevingen of beperkingen in deze lijn kunnen leiden tot lage rugpijn, stijfheid in de hamstrings en zelfs hoofdpijn.

Fascial Release: Wat is het en waarom is het belangrijk?

Fascial release is gericht op het losmaken van verklevingen en spanningen in de fasciale structuren van het lichaam. Dit gebeurt vaak door middel van manuele druk, stretching of andere technieken. Het doel is om de fascia weer soepel en veerkrachtig te maken, zodat het lichaam zich beter kan aanpassen en herstellen. Dit resulteert in een verbeterde houding, minder pijn en een groter bewegingsbereik.

Van diagnose naar aanpak

Het observeren van de lichaamshouding en het bewegingspatroon en het uitvoeren van tests bewegingen helpt om vast te stellen welke fasciale structuren beperkt zijn in bewegingsvrijheid dan wel in kracht. Vervolgens kunnen gerichte technieken helpen de spanning los te maken en de functie te herstellen.

Manuele druk

Een van de belangrijkste technieken voor fascial release is druk. Door gerichte druk uit te oefenen op de verklevingen, kan de fascia ontspannen en herstellen.

Het belang van ademhaling en beweging

Naast manuele technieken is er het belang van ademhaling en actieve beweging om fasciale spanningen los te maken. Een juiste ademhaling helpt om het lichaam te ontspannen en de fascia te ondersteunen bij het herstelproces. Omdat de fascia cellen reageren op hormonen en neurotransmitters helpt echte ontspanning dat gepaard gaat met oxytocine de fascia te ontspannen

Ademhalingsoefeningen

Een goede ademhalingstechniek is essentieel voor fasciale gezondheid. Veel mensen ademen oppervlakkig, waardoor spanning in het lichaam toeneemt. Door dieper en bewuster te ademen, kan de spanning in de fasciale structuren verminderen, wat leidt tot minder pijn en een betere bewegingsvrijheid. Leer meer over ontspannen ademen in het hoofdstuk over ademhalen.

Specifieke myofasciale release-technieken

Er zijn verschillende praktische technieken voor het uitvoeren van fascial release. Enkele van de meest effectieve technieken worden hieronder toegelicht, met een focus op hoe ze in de praktijk kunnen worden toegepast.

Directe fasciale release

Bij directe fasciale release wordt er stevige druk uitgeoefend op de verkleefde of gespannen fasciale structuren. Dit kan met de handen, maar ook met hulpmiddelen zoals foamrollers of balletjes. Door deze directe aanpak kan de spanning in de fascia worden verminderd, wat leidt tot een beter bewegingsbereik. (zie video voor voorbeelden)

Indirecte fasciale release

Indirecte fasciale release is een zachtere techniek. In plaats van directe druk uit te oefenen, volgt je de natuurlijke beweging van de fascia, waardoor het weefsel zich op een ontspannen manier kan losmaken. Deze techniek is vooral effectief bij acute blessures of zeer gevoelige patiënten. (zie video voor voorbeelden)

Voorbeelden

Hier zijn een paar voorbeelden van hoe deze technieken in de praktijk werken.

Casestudy 1: Schouderklachten door beperkte fasciale mobiliteit

Een klant heeft chronische schouderpijn, vooral bij het heffen van de arm. Na een grondige analyse blijkt dat de oppervlakkige voorlijn beperkt is, wat de bewegingsvrijheid van de schouder belemmert. Door gerichte fasciale release van de voorlijn, gecombineerd met ademhalingsoefeningen en stretchoefeningen, is de pijn verminderd en is de mobiliteit van de schouder hersteld.

Casestudy 2: Lage rugpijn en de oppervlakkige achterlijn

Een andere klant heeft lage rugpijn die verergert bij langdurig zitten. De oppervlakkige achterlijn blijkt verkort te zijn, wat zorgt voor extra spanning in de onderrug. Na enkele sessies van directe fasciale release, gericht op de achterlijn, gecombineerd met actieve bewegingsoefeningen, is de pijn aanzienlijk verminderd en is de klant weer in staat om langere tijd zonder klachten te zitten.

Het belang van onderhoud van de fascia

Een van de belangrijkste boodschappen is dat zelfzorg en onderhoud essentieel zijn om fasciale spanningen te voorkomen. Dit betekent actief aan de houding werken, beweegpatronen optimaliseren, werken aan het herstel, voldoende te bewegen en technieken zoals foamrollen toe te passen.

Samenvatting

Door de fascia gezond en soepel te houden, kunnen we houdingsproblemen aanpakken en het bewegingspatroon verbeteren. Fascial release is een krachtig hulpmiddel voor het  verhelpen van langdurige klachten, pijnverlichting en een structurele balans te bereiken.